از چند ماهگی باید به کودک غذا داد؟ راهنمای جامع آغاز تغذیه تکمیلی
تغذیه در دوران نوزادی، یکی از مهم‌ترین پایه‌های سلامت جسمی و روانی در بزرگسالی است. یکی از سؤالات مهم والدین این است که «از چند ماهگی باید به کودک غذا بدهیم؟» در پاسخ باید گفت که زمان مناسب شروع تغذیه کمکی، به‌طور عمومی از پایان شش ماهگی توصیه می‌شود. اما عوامل متعددی مانند رشد جسمی، آمادگی گوارشی و علاقه کودک نیز در این تصمیم نقش دارند. در این مقاله به بررسی دقیق سن مناسب برای شروع غذای کودک، نوع غذاهای مناسب در هر مرحله، و بایدها و نبایدهای مهم در این زمینه خواهیم پرداخت.
چرا تغذیه در شش ماه اول فقط شیر مادر است؟
تا شش ماهگی، شیر مادر بهترین و کامل‌ترین غذا برای نوزاد است. سازمان جهانی بهداشت (WHO) توصیه می‌کند که نوزادان در ۶ ماه اول زندگی فقط شیر مادر دریافت کنند (تغذیه انحصاری با شیر مادر). دلایل این توصیه عبارت‌اند از:
- شیر مادر تمامی مواد مغذی مورد نیاز نوزاد را تأمین می‌کند.
- سیستم گوارشی نوزاد هنوز کامل نشده و برای غذاهای جامد آماده نیست
. - شیر مادر دارای آنتی‌بادی‌هایی است که سیستم ایمنی کودک را تقویت می‌کند.
- تغذیه انحصاری با شیر مادر، خطر ابتلا به عفونت‌ها و آلرژی‌ها را کاهش می‌دهد.
چه زمانی باید تغذیه کمکی را آغاز کرد؟
بر اساس توصیه‌ی پزشکان، تغذیه کمکی باید از پایان ۶ ماهگی آغاز شود؛ اما در برخی موارد ممکن است کودک آمادگی زودتری یا دیرتری نشان دهد. علائم آمادگی کودک برای شروع غذا عبارت‌اند از:
- توانایی نشستن با کمک و کنترل بهتر سر و گردن
- علاقه نشان دادن به غذای دیگران
- باز کردن دهان هنگام نزدیک شدن قاشق
- از بین رفتن رفلکس بیرون‌انداختن زبان (Tongue-thrust reflex)
- وزن‌گیری مناسب و رسیدن به دو برابر وزن تولد
اگر این نشانه‌ها مشاهده شد، می‌توان به‌تدریج و با دقت تغذیه کمکی را آغاز کرد.
مراحل و برنامه غذایی کودک از شش ماهگی به بعد
۶ تا ۸ ماهگی:
- نوع غذا: پوره‌ی میوه و سبزیجات، فرنی برنج، حریره بادام، زرده تخم‌مرغ پخته‌شده، سوپ ساده با برنج و هویج
- بافت: نرم، پوره‌شده، بدون ادویه و نمک
- تعداد وعده‌ها: ۱ تا ۲ بار در روز، به همراه ادامه شیردهی
۸ تا ۱۰ ماهگی:
- نوع غذا: اضافه شدن گوشت مرغ و ماهی، عدس پخته‌شده، ماست ساده، تکه‌های نرم میوه، نان نرم و تخم‌مرغ کامل
- بافت: له‌شده یا قطعه‌های نرم و کوچک (Finger foods)
- تعداد وعده‌ها: ۳ وعده غذا + ۱ تا ۲ میان‌وعده، همراه با شیر مادر
۱۰ تا ۱۲ ماهگی:
- نوع غذا: اکثر غذاهای خانواده بدون نمک و ادویه، ماکارونی نرم، سبزیجات بخارپز، غذاهای انگشتی
- بافت: نرم و قابل جویدن، کودک کم‌کم یاد می‌گیرد غذا را با دستان خود بخورد
- تعداد وعده‌ها: ۳ وعده غذای اصلی + ۲ میان‌وعده
بعد از یک سالگی:
- کودک می‌تواند غذاهای متنوع و مشابه بزرگسالان (با حذف ادویه و نمک زیاد) بخورد.
- شیر مادر همچنان تا ۲ سالگی توصیه می‌شود.
غذاهایی که نباید به کودک زیر یک سال داد
برخی از غذاها به دلیل خطر خفگی، حساسیت یا سموم طبیعی، تا قبل از یک سالگی مناسب نیستند. این غذاها عبارت‌اند از:
- عسل: احتمال بوتولیسم نوزاد
- شیر گاو: هضم سخت، احتمال کم‌خونی و آلرژی
- آجیل کامل و دانه‌ها: خطر خفگی
- غذاهای شور، تند، سرخ‌شده یا کنسروی
- قند و شیرینی‌جات صنعتی
- تکه‌های خام سبزیجات یا میوه های سفت با برش تیز مثل هویج یا سیب
بایدها و نبایدهای تغذیه‌ای برای کودکان زیر دو سال
بایدها:
- استفاده از غذاهای خانگی و تازه
- ادامه شیردهی تا دو سالگی یا بیشتر
- حفظ تنوع غذایی و شامل کردن همه گروه‌های غذایی
نبایدها:
- اجبار کودک به خوردن غذا
- استفاده از وسایل دیجیتال هنگام غذا خوردن
- افزودن نمک یا شکر به غذای کودک
- مقایسه کودک با دیگران در مورد میزان غذا خوردن
نتیجه‌گیری:
زمان شروع تغذیه کودک موضوعی حساس و مهم است که نیاز به آگاهی، دقت و توجه به نشانه‌های کودک دارد. از پایان شش ماهگی به بعد، با رعایت اصول تغذیه‌ای، می‌توان به‌تدریج غذاهای متنوع و مغذی را وارد رژیم غذایی کودک کرد. اما همچنان شیر مادر باید تا حد امکان ادامه داشته باشد. با انتخاب غذای مناسب در زمان درست، والدین می‌توانند رشد سالم و کامل فرزند خود را تضمین کنند.