پروفسور تتانیه اکوئه، به خوبی با تأثیرات کمخونی حاد آشناست؛ چراکه، هر روز این تأثیرات را روبهروی خود مشاهده میکند. این پزشک که متولد غرب آفریقا است، کاملا با تأثیرات وحشتناکی که این نوع از کمخونی میتواند بر زنان و بهخصوص کودکان داشته باشد آشناست.
همانطور که این متخصص اطفال ممتاز بازنشسته بیان میدارد: «کمبود آهن مادران در دوران بارداری میتواند تأثیرات مخربی بر مادر و جنین داشته باشد». او ادامه میدهد: «کاهش روند بلوغ مغز در جنین و افسردگی مادران باردار تنها دو نمونه از تأثیرات مخرب کمبود آهن در مادران باردار است». نتایج تحقیقات و پژوهشهای پروفسور اکوئه در کشور کامرون نشان میدهند که متأسفانه خطر انتقال این بیماری به نسلهای آینده نیز وجود دارد. ایشان بیان میدارند: «درصورتیکه کمبود آهن مادران باردار درمان نشود، به جنین نیز منتقل میشود. درصورتی هم که در طول دوران نوزادی و شیرخوارگی نیز مورد درمان قطعی قرار نگیرد میتواند حتی در دوران کودکی و بزرگسالی نیز ادامه یابد».
گستره این معضل بهاندازهای وسیع است که کمخونی ناشی از کمبود آهن را میتوان رایجترین اختلال تغذیهای در سراسر دنیا دانست. طبق آمار بدست آمده، ۱ میلیارد فرد در سراسر جهان از این بیماری رنج میبرند. این معضل، هر سال عامل مرگ ۵۰ هزار مادر بهنگام زایمان است (فایل pdf، 45 Kb). علاوهبراین، لازم بذکر است که کمخونی ناشی از کمبود آهن باعث نقص فیزیکی و اختلالت روانی در میلیونها کودک در سراسر جهان میشود.
اگرچه کمخونی و کمبود آهن معضل بزرگی هستند، خبر خوب اینجاست که طبق تحقیقات پروفسور اکوئه راهحلهای این معضل چندان هم بزرگ و دور از دسترس به نظر نمیرسند.
عنصری حیاتی
بدن انسان برای تولید هموگلوبین به آهن نیاز دارد. هموگلوبین پروتئینی است که اکسیژن را در خون حمل میکند. کمبود هموگلوبین موجب کند شدن عملکرد مغز و حرکات فیزیکی میشود و لذا، میتواند سیستم ایمنی بدن را نیز بسیار تضعیف کند.
این معضل میتواند تأثیراتی بیشتر و گستردهتر داشته باشد؛ بهعنوانمثال، کاهش عملکرد کودکان در مدرسه و کارایی کمتر. امری که میتواند در رشد و پیشرفت خانواده، روستا و یا در کل منطقه اصطکاک ایجاد کند.
شاید ناراحتکنندهتر از گستره این معضل، علت آن است. دلایل این معضل برای ما مشخص است و راههای پیشگیری و درمان آن را نیز میدانیم.
راهحل این معضل
برنامه غنیسازی قوت عام، یا بهعبارتی خوراک عمده مردم، بهمنظور کاهش کمبودهای تغذیهای بسیار موفق بوده است. این برنامهها شامل غنیسازی انواع روغن پختنی و شکر با ویتامین آ و غنیسازی انواع نان با فولیکاسید بوده است.
همین امر بود که نستله را بر آن داشت تا به فکر راههای جدیدی برای غنیسازی آهن در کشورهای درحالتوسعه باشد. برنامه و ایدهای که این شرکت پیشرو در صنایع غذایی پیش گرفت بسیار ساده بود.
عصارههای مگی در مقادیر بسیار بالایی در آفریقا مرکزی و غربی به فروش میرسند. تنها در کشور نیجریه، هرروزه بیش از ۸۰ میلیون از این مکعبهای طعمدهنده به فروش میرسند. نکته جالبتوجه اینجاست که در این منطقه کمبود آهن بهوفور قابلمشاهده است.
طبق گفتههای پترا کلاسن-ویگر، مشاور محقق بخش تغذیه، سلامت و تندرستی شرکت نستله، در سال ۲۰۰۹ میلادی بود که نستله فرصتی عالی برای جبران کمبود آهن در کشورهای درحالتوسعه بهدست آورد: «عصارههای طعمدهنده مگی در منطقه بهوفور مصرف میشدند و لذا آنها را بهوسیلهای مناسب برای برطرف سازی کمبود آهن در این کشورها تبدیل کرد».
تبدیل یک ایده و فرضیه ساده به واقعیت نمیتواند چندان ساده باشد. محققین باید بدنبال راهی میبودند تا بتوان آهن را بدون تغییر طعم و رنگ به این عصارهها اضافه کرد. بعلاوه این محصول باید بهگونهای غنیسازی میگردید که نه تنها افزایش قیمت نداشته باشد، بلکه جذب آن نیز برای بدن راحتتر شود. محققین و پژوهشگران نستله مدت ۲ سال را برای یافتن آهن مناسب به تحقیق و پژوهش پرداختند.
خانم کلاسن-ویگر توضیح میدهد: «با ایجاد تغییرات جزئی در دیگر مواد اولیه، در نهایت موفق شدیم تا بدون افزایش قیمت، آهن را به ترکیب این عصارهها اضافه کنیم».
عصارههای طعمدهنده مگی غنیشده با آهن، از سال ۲۰۱۲ میلادی در آفریقا مرکزی و غربی به فروش میرسند. شکل این طعمدهندهها نیز تغییری نداشته است. اما نکته حائز اهمیت اینجاست که میلیونها نفر امروزه، بدون تغییر عادات و رژیم غذایی خود میزان آهن بیشتری را مصرف میکنند.
کنترل بیماری
البته، غنیسازی مواد غذایی نمیتواند تنها راهحل برای برطرفسازی معضل کمبود آهن باشد. دیگر بیماریهایی که باعث وخامت کمخونی میشوند نیز باید کنترل شوند. مالاریا، ایدز (HIV) و دیگر انواع عفونت در آمار بالای کمخونی برخی از مناطق کمتقصیر نیستند.
سازمان سلامت جهانی بر آن است تا بهمنظور کمک به برطرفسازی معضل کمخونی، کمبودهای غذایی مانند کمبود ویتامین ب۱۲، فولیکاسید و ویتامین آ را نیز برطرف سازد.
افزایش بهرهوری
علاوه بر ید، ویتامین آ و زینک، آهن نیز یکی از ۴ مهمترین ریزمغذیهاست. این ریزمغذیها برای رشد بسیار حائز اهمیت هستند. بااینحال، ۲ میلیارد فرد در سراسر جهان بهاندازه کافی این ریزمغذیها را دریافت نمیکنند.
بهصورت ایدئال، هر فرد باید بهتمامی انواع مواد مغذی که مواد معدنی و ویتامینهای موردنیاز بدن را فراهم میسازند، دسترسی داشته باشد. اما در بسیاری از کشورها، بخصوص فقیرترین کشورهای جهان، این امر همیشه امکانپذیر نیست!!
تغییراتی کوچک در فرآیندهای تولیدی مواد غذایی میتواند تأثیرات بسزایی داشته باشد. در مورد کمبود آهن باید گفت که درمان آن میتواند سلامتی را به افراد و بهرهوری و کارایی را تا ۲۰% به جامعه بازگرداند.
بدین معنی که، کودکان عملکرد بهتری در مدرسه خواهند داشت، خانوادهها سالم و سرحالتر خواهند بود و لذا بهرهوری و کارایی به جامعه بازخواهد گشت و پتانسیلها به حداکثر میرسد.
البته اینها انتظارات بسیار زیادی است که از یک مکعب عصاره و طعمدهنده انتظار میرود. اگرچه، این مکعب کوچک در آفریقا کمک بزرگی بهحساب میآید.